فرصت یک تریلیون دلاری در پرتو مذاکرات جاری و گشایش‌های احتمالی
محمد مارانی
مدرس و مشاور کسب و کار
اردیبهشت 1404
نگاهی به گزارش معتبر مک‌کینزی درباره فرصت رشد یک تریلیون دلاری اقتصاد ایران پس از برجام ۲۰۱۶ و ارتباط آن با مذاکرات جاری ایران و آمریکا. پتانسیل‌ها، چالش‌ها و نیازهای سرمایه‌گذاری خارجی در ایران.
مقدمه: اخیراً خبرهایی در خصوص مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا بر سر موضوعات مرتبط با برنامه هسته‌ای منتشر شده است. در کنار مباحث فنی و سیاسی، موضوعی که مورد توجه قرار گرفته، اشاره به احتمال لغو تحریم‌ها در صورت دستیابی به توافق و متعاقباً استفاده آمریکا از منابع و فرصت‌های اقتصادی ایران است. این بحث، یادآور پتانسیل‌های اقتصادی قابل توجهی است که پیشتر نیز مورد بررسی قرار گرفته بودند. در این مقاله، با اتکا به گزارش معتبر موسسه جهانی مک‌کینزی (McKinsey Global Institute) در سال ۲۰۱۶ که پس از اجرایی شدن برجام اولیه و کاهش تحریم‌ها منتشر شد، به اندازه این فرصت اقتصادی، پتانسیل‌های نهفته، و چالش‌های پیش رو خواهیم پرداخت؛ فرصتی که ممکن است در نتیجه گفتگوهای جاری، بار دیگر برجسته شود.
ایران: فرصت رشد یک تریلیون دلاری؟ بر اساس گزارش ژوئن ۲۰۱۶ موسسه جهانی مک‌کینزی، پس از کاهش تحریم‌های بین‌المللی در ژانویه ۲۰۱۶، چشم‌انداز اقتصاد ایران توجه گسترده‌ای را به خود جلب کرد. این گزارش با رویکردی بخش به بخش، پتانسیل رشد اقتصاد ایران تا سال ۲۰۳۵ را مورد ارزیابی قرار داد. نتیجه شگفت‌انگیز این تحلیل این بود که ایران پتانسیل دارد تا سال ۲۰۳۵، یک تریلیون دلار به تولید ناخالص داخلی (GDP) خود اضافه کند و ۹ میلیون شغل جدید ایجاد نماید.
این پتانسیل بر اساس نقاط قوت متعددی در اقتصاد ایران بنا شده است:
- اندازه اقتصاد: ایران در سال ۲۰۱۴ بر اساس شاخص قدرت خرید (PPP) هجدهمین اقتصاد بزرگ دنیا بود.
- منابع غنی طبیعی: دارنده بزرگترین ذخایر گاز و چهارمین ذخایر اثبات شده نفت در جهان است.
- اقتصاد متنوع: علاوه بر نفت و گاز، بخش‌های خدماتی مانند خرده‌فروشی، گردشگری، خدمات مالی و همچنین بخش تولیدی سهم قابل توجهی در اقتصاد دارند. ایران در سال ۲۰۱۴ حدود ۱۴ میلیارد دلار محصولات پتروشیمی صادر کرد و بیش از یک میلیون خودرو تولید نمود.
- نیروی کار تحصیل‌کرده: ایران یکی از بالاترین نرخ‌های مشارکت در آموزش عالی در جهان را دارد و بیش از یک‌سوم فارغ‌التحصیلان آن در رشته‌های مهندسی هستند. این وضعیت، ایران را در میان پنج کشور برتر جهان از نظر تعداد فارغ‌التحصیلان مهندسی قرار می‌دهد.
- شهرنشینی بالا: حدود سه‌چهارم جمعیت ایران در شهرها زندگی می‌کنند و ۸ شهر دارای جمعیتی بیش از یک میلیون نفر هستند.
- فرهنگ کارآفرینی: با وجود محدودیت‌ها، نسخه‌های بومی موفق بسیاری از خدمات دیجیتال جهانی در ایران ظهور کرده‌اند.
- بازار مصرف بزرگ: ایرانی‌ها مصرف‌کنندگان پر و پا قرصی هستند. خرده‌فروشی سرانه در ایران بر اساس شاخص قدرت خرید، بالاتر از کشورهایی مانند روسیه، ترکیه و مالزی است و تقریباً هم‌اندازه آلمان است.
فرصت‌های بخش‌های کلیدی (مطابق گزارش ۲۰۱۶): گزارش مک‌کینزی به تفکیک بخش‌های مختلف اقتصادی، پتانسیل‌های قابل توجهی را شناسایی کرده است:
- نفت و گاز و پتروشیمی: با توجه به ذخایر عظیم، به‌ویژه گاز ارزان‌قیمت، پتانسیل قابل توجهی برای افزایش تولید و صادرات پتروشیمی وجود دارد.
- کالاهای مصرفی تندگردش (FMCG) و خرده‌فروشی: با وجود سلطه تولیدکنندگان داخلی، اندازه بازار و علاقه به برندهای بین‌المللی، فرصت بزرگی برای سرمایه‌گذاری و مدرن‌سازی این بخش‌ها ایجاد می‌کند.
- گردشگری: ایران جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوانی دارد و دولت هدف‌گذاری جذب ۲۰ میلیون گردشگر بین‌المللی تا سال ۲۰۲۵ را داشت.
- ICT و مخابرات: نفوذ بالای موبایل و رشد سریع نفوذ 3G/4G، فرصت‌هایی را در زمینه پهنای باند موبایل و خدمات مرتبط ایجاد می‌کند.
- مواد پایه و معدن: ایران بزرگترین صادرکننده سیمان در جهان است و برنامه افزایش تولید فولاد را دنبال می‌کند. همچنین ذخایر معدنی قابل توجهی دارد.
چالش‌ها و الزامات تحقق پتانسیل: گزارش مک‌کینزی در کنار پتانسیل‌ها، به چالش‌های اساسی نیز اشاره می‌کند که تحقق کامل فرصت یک تریلیون دلاری به غلبه بر آن‌ها بستگی دارد. این چالش‌ها شامل:
- محیط کسب‌وکار نامناسب: ایران در سال ۲۰۱۶ در شاخص سهولت انجام کسب‌وکار بانک جهانی رتبه ۱۱۸ از ۱۸۹ کشور را داشت. بهبود شفافیت، حاکمیت قانون، و ساده‌سازی رویه‌ها ضروری است.
- نظام مالی: نظام مالی، به‌ویژه بخش بانکی، نیاز به اصلاحات دارد تا بتواند سرمایه‌گذاری‌های مورد نیاز را جذب و هدایت کند.
- نیروی کار: نیاز به افزایش بهره‌وری و انعطاف‌پذیری در بازار کار وجود دارد.
- سرمایه‌گذاری: برای دستیابی به رشد مورد نظر، تخمین زده می‌شود که حدود ۳.۵ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری تا سال ۲۰۳۵ نیاز باشد. جذب و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، فناوری‌های جدید، و شیوه‌های مدیریت مدرن حیاتی است.
ارتباط با شرایط کنونی و مذاکرات: همانطور که در گفتگوی پیشین مطرح شد، گزارش‌های اخیر حاکی از آن است که در صورت دستیابی به توافقی جدید، احتمال لغو تحریم‌ها و استفاده آمریکا از فرصت‌های اقتصادی ایران وجود دارد. این دقیقاً همان چشم‌اندازی است که گزارش مک‌کینزی در سال ۲۰۱۶، پس از اجرایی شدن برجام اولیه، مطرح کرد؛ یعنی گشایش اقتصادی برای تعامل بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی. سخنگوی دولت ایران نیز اخیراً بر آمادگی ایران برای سرمایه‌گذاری آمریکا در صورت توافق تاکید کرده است (اشاره به گفتگوی پیشین).
نتیجه‌گیری: گزارش موسسه معتبر مک‌کینزی در سال ۲۰۱۶ به وضوح نشان داد که اقتصاد ایران دارای پتانسیل‌های عظیم و قابل توجهی برای رشد و ایجاد شغل است؛ پتانسیلی که می‌تواند تا سال ۲۰۳۵ یک تریلیون دلار به تولید ناخالص داخلی آن اضافه کند. تحقق کامل این پتانسیل نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه و اصلاحات ساختاری در محیط کسب‌وکار و نظام مالی است. مذاکرات جاری و احتمال لغو مجدد تحریم‌ها، بار دیگر توجهات را به این فرصت بزرگ اقتصادی جلب کرده است. اینکه تا چه حد این پتانسیل در عمل محقق شود، به عوامل متعددی از جمله نتیجه این مذاکرات، پایداری هرگونه توافق، و اراده داخلی برای انجام اصلاحات بستگی خواهد داشت. اما آنچه مسلم است، وجود ظرفیت‌های اقتصادی قابل توجه در ایران، موضوعی است که مورد تایید گزارش‌های بین‌المللی معتبر نیز قرار گرفته است.
من محمد مارانی هستم مدرس و مشاور کسب و کار، مترجم کتاب کسب و کار منظم.
به مدیران کمک می‌کنم که فرایندهای درست در کسب و کارشان داشته باشند و آن را برای رشد و توسعه آماده کنند.
